Wie herinnert zich het Appeltheater in Den Haag nog? Den Haag is niet helemaal correct, het theater was gevestigd in een oude paardenmanege van de Haagse paardentram aan de Duinstraat in Scheveningen. Het theater had een magische naam. En er kwamen liefhebbers van avant-garde toneel uit heel Nederland naar kijken. Ook uit Dordrecht kwam een kern van vurige bewonderaars. Je kon er voor de voorstelling of tussen de bedrijven door tegen redelijke prijs een lekkere maaltijd nuttigen die met een voortreffelijke wijn werd besproeid.
Die Magische naam was verbonden aan oprichter Erik Vos en aan de spraakmakende ensceneringen van klassieke stukken als de Oresteia van Aeschyles, de Trojaanse vrouwen van Euripides, de Getemde feeks van Shakespeare, maar ook eigentijdse als onder het Melkwoud van Dylan Thomas. Men was niet bang om voorstellingen van 6 uur of zelfs langer te maken (met tussen de bedrijven een hapje).
Omdat die manege geen podium had kon driftig geëxperimenteerd worden met vlakke vloer ensceneringen. Het publiek zat rondom de piste, wat destijds uniek was. Maar na verloop van jaren namen anderen de speelstijl over een kreeg De Appel te maken met de wet van de remmende voorsprong. Het experiment werd mainstream en men had het wel gezien. Het Rijk trok in 2000 zijn subsidie in ondanks massale protest van de tifosi (meer dan 6000 bezoekers betuigden op 10 juni 2000 met hun aanwezigheid bij de 12 uur durende theatermarathon 5 voor 12 steun aan het gezelschap) en in 2016 viel het doek (ofschoon er helemaal geen doek was) toen de gemeente Den Haag haar subsidie stopte. Men sputterde nog een jaar door maar de glans was er af. Het theater werd verkocht aan (uiteraard) een projectontwikkelaar die eer appartementen in bouwde.
Ik herinner mij een verpletterende voorstelling van Ghetto van Joshua Sobol, maar vooral ook van de Trilogie van het Zomerverblijf van Goldoni in 1988.
Waarom komt juist die adembenemende presentatie mij na zoveel jaren zo levendig in gedachten?
Omdat ik bij toeval stuitte op een hedendaagse voorstelling Kat’a Kabanova van het Opera Ballet Vlaanderen. In deze opera van Janacek fungeert de rivier de Wolga als een symbool van onstuitbare kracht, van sensualiteit, water en uiteindelijk verdrinking. De regisseur liet een bak met 22.000 liter water vollopen en daarop vlonders drijven, waardoor de acteurs moeten balanceren en wat een gevoel van isolement, claustrofobie en gevaar oproept.
Laat nu De Appel in de Trilogie van het Zomerverblijf precies dat idee al eerder hebben uitgespeeld. Ik zag het zelf in 1993, de vlonders , de bootjes in een speciale bak met een grillige vorm, 60 cm diep en met een inhoud van 75 000 liter water dat tot onder de tribunes door liep. Ook hier was het water functioneel. Het zomerverblijf is een buiten van adellijke Venetianen, die de hitte van de stad ontvluchten. Ook daar is onzekerheid troef. De manier waarop de aanwezigheid van het water werd benut, voegde een extra dimensie toe. Het ene moment is er de dreiging dat één van de acteurs in het water zal vallen, een volgend moment is één van de personages zo door liefde bevangen dat hij pardoes in het water stapt om zijn geliefde te bereiken. Hoewel het stuk uit het jaar 1761 stamt bleek het verbijsterend actueel. De landerigheid en de verveling van de zich amuserende adel die in de zomer de stad is ontvlucht maar vooral de schijn moet ophouden van welstand en welvaart terwijl ze feitelijk voor het bankroet staat. Toen de Toneelgroep Amsterdam in 2010 het stuk opvoerde vermeldde het programmaboekje: De gegoede burgerij wordt erin afgeschilderd als een verzameling op consumptie en genot gefixeerde individuen zonder gevoel voor verantwoordelijkheid. En regisseur Ivan van Hove zei: ‘Deze voorstelling gaat over mensen die op krediet leven, tegen beter weten in. Zeer fascinerend nu onze consumentenmaatschappij in crisis is’. Ook al doen de naar hum zomerverblijf uitgeweken Venetianen hun uiterste best keeping up appearances, hun onzekerheid verbergend onder een masker van gespeelde vrolijkheid, als toeschouwer voel je dat er een dreiging in de lucht hangt. Het einde van het tijdperk waar de macht en de pracht van de adel het voor het zeggen had. De Franse revolutie van 1791 werpt haar bloedrode schaduw vooruit.
